Arthrose

Wat is arthrose  (voluit arthrosis deformans, ook wel slijtage van een gewricht), hoe ontstaat het, wat heeft het voor gevolgen? Wordt gewrichtsslijtage alleen maar erger, kunnen we zelf ook iets aan doen? Hoe moet ik er mee omgaan? Het is een lang verhaal, maar dan weet u er ook veel van…

Opbouw van gewrichten

Onze gewrichten bestaan uit twee botstukken die bij elkaar komen. Op de plek waar dat gebeurt zit op beide uiteinden van het bot een laagje kraakbeen. Om het gewricht zit een kapsel gevuld met wat vocht. Ook dit zorgt weer voor smering. Daaromheen zitten dan weer de spieren en pezen en ligamentjes die het geheel bewegen of stabiliseren. En dat wordt dan weer omhuld door wat vet en huid.

Waar kan artrose optreden

In vrijwel elk gewricht kan artrose ontstaan. In de vingers geeft het van die knobbels, de knieën en heupen zijn natuurlijk berucht op dit gebied en vergeet de schouders niet…. Maar zelfs het kaakgewricht kan artrose krijgen. Het kan overal. Sommigen hebben arthrose in een gewricht, anderen hebben het overal. Dan noemen we het polyarthrose.

Functie van het kraakbeen in een gewricht

Het kraakbeen zorgt er voor dat het gewricht beter glijdt, dus makkelijker beweegt, en het werkt als een klein stootkussentje. Ook kan het kraakbeen voor smering zorgen doordat er bij druk wat vocht uit loopt. Dat gaat dan weer terug als het gewricht niet belast wordt. Zie het maar als een soort spons: als je die indrukt komt er vocht uit, als het zich ontspant neemt het het vocht weer op. Dit kraakbeen zit ons hele leven in de gewrichten en heeft een genezend vermogen.

Wat gaat er mis

Maar zoals het in het hele leven gaat: die genezingspogingen van het kraakbeen zijn niet perfect! Als het kraakbeen gaat slijten, dan probeert het opnieuw kraakbeen aan te leggen, maar de kwaliteit daarvan is minder dan van het oorspronkelijke kraakbeen. In het midden van het gewricht kan het kraakbeen heel dun worden, maar aan de randen probeert het weer op te bouwen. Daar waar het opbouwt, groeit ook het bot verder, zodat aan de randen van het gewricht knobbels ontstaan. Die knobbels heten osteofyten. Ze kunnen bij bewegen, bijvoorbeeld bij hurken als dit in de knie of heup gebeurt, behoorlijk in de weg zitten.

Ook kunnen er gaten ontstaan in het kraakbeen. De randen daarvan zijn rafelig en kunnen bij het lopen tussen het gewricht komen en dan gemeen pijn doen. Er kunnen kleine stukjes kraakbeen los laten, en die kunnen ook weer in het gewricht gaan zwerven. (vergelijk het met een pepermolen waar een korrel peper tussen gemalen wordt: Het loopt niet soepel, het kraakt. Het doet pijn). Uiteindelijk worden die stukjes kraakbeen door het gewrichtskapsel wel weer afgebroken en opgeruimd, maar ondertussen hebben ze veel pijn gedaan. Het gewricht raakt geïrriteerd, en dan gaat het zwellen.

Als een gewricht uiteindelijk door osteofyten is veranderd en het kraakbeen heel anders is gaan liggen, dan kan de stand van het hele gewricht veranderen. Het looppatroon kan veranderen. De vingers kunnen scheef gaan staan. De pols kan van vorm veranderen.

Oorzaken van arthrose

• Overbelasting van gewrichten. De gewrichten worden te zwaar belast bij werk (stratenmaker) of sport (voetbal, handbal). De mens is te zwaar. Dit is allemaal relatief: ik ken heel slanke mensen die heel jong een nieuwe heup moesten.
• Er is een standsafwijking van het gewricht. Daardoor slijt het gewricht niet regelmatig. Bijvoorbeeld heupdysplasie bij jonge kinderen. Tegenwoordig krijgen e een spreidbroek om het heupgewricht beter in de kom te plaatsen. Als dat niet gebeurt dan is er een groot risico op arthrose op jongere leeftijd.
• Er is een verkeerd gebruik van het gewricht. (verkeerde houding bijvoorbeeld)
• Er wordt te weinig bewogen. Daar kunnen gewrichten niet tegen, dan worden ze niet gesmeerd.
• Er kan een tekort zijn aan bepaalde voedingsstoffen.
• Sommige ziektes, bijvoorbeeld colitis ulcerosa, geven een veel hoger risico op arthrose van in dit geval de heup.
• Een erfelijke factor.
• Als er een breuk of blessure is geweest in een gewricht dan is het risico op slijtage groter. (Tibiaplateaufractuur, meniscusoperatie waarbij de meniscus helemaal is weg gehaald).
• Ouderdomsproces. Meer ouderen dan jongeren hebben artrose, maar niet alle ouderen hebben er last van.  Anders zou iedere 80-plusser overal pijn hebben en dat is absoluut niet het geval.
• Slappe gewrichtsbanden en ontstekingen zoals bij reuma zorgen voor een kwetsbaar gewricht, dan eerder arthrose heeft.

Diagnose

Kraakbeen is niet zichtbaar op een gewone Röntgenfoto. Botten wel. Wel kan je zien dat de gewrichtsspleet dunner is geworden (er is dus kraakbeen tussen de botten weg). Ook zijn osteofyten goed zichtbaar. Het is lang niet altijd nodig om een foto te maken, vaak is het beeld zo duidelijk dat ook zonder foto de diagnose veilig gesteld mag worden.

Met een bloedtest is arthrose niet aantoonbaar. Soms wordt een bloedtest gedaan om andere oorzaken van de pijn uit te sluiten (reuma, tumoren, TBC).

Op een MRI is het kraakbeen wel zichtbaar. Het is een duur onderzoek en niet handig voor het stellen van de diagnose Arthrose. Een MRI wordt soms gemaakt voorafgaande aan een operatie.

Een kijkoperatie is soms nodig om de diagnose te stellen.

Soms weet je genoeg als de patiënt binnen komt, door het geluid dat de heup maakt en de kenmerkende standsafwijking. Maar ook dan behoort er een gedegen onderzoek gedaan te worden.

Misverstanden uit de weg werken

1. Artrose is niet hetzelfde als arthritis. Arthritis is een ontstekingsproces, bijvoorbeeld door reuma. Arthrose is een slijtageproces. Overigens kan bij arthrose er ook een ontsteking optreden als gevolg van het slijtageproces, als er een stukje kraakbeen in het gewricht los ligt. Dat irriteert dan het gewricht en het kapsel, en dan laatste gaat dan ontsteking. gevolg: pijn, dik, rood. In een vinger kan je dat goed zien, een heupgewricht zit zo diep dat de dikte en de roodheid niet zichtbaar zijn. Ook als het gewrichtsoppervlakte niet meer mooi glad is, kan er door de wrijving een ontstekingsreactie ontstaan.
2. Arthrose en osteoporose zijn dezelfde dingen. Niet waar. Osteoporose is botontkalking. Het bot wordt dan broos en breekt makkelijker. Als een gewricht daardoor gebroken is geweest, dan kan daar later wel weer arthrose door ontstaan.
3. Arthrose is geen pure ouderdomsziekte. Ik kende een meisje van 18 die heel hard toe was aan twee nieuwe heupen. En ze had een gewoon postuur, maar wel colitis ulcerosa. Ik ken 90-plussers die absoluut geen last hebben van arthrose. Maar arthrose zie je inderdaad wel vaker bij het klimmen der jaren.
4. Als er een milde vorm is geconstateerd van arthrose dan denk je ten onrechte dat de patiënt ook weinig pijn kan hebben. En andersom gaat een ernstige vorm van arthrose lang niet altijd gepaard met heel veel pijn. Er zijn mensen die heel veel last hebben bij een milde arthrose, en zijn mensen met ernstige arthrose eigenlijk nog best veel deden. Vaak gaan ernstige afwijkingen op een foto echter wel gepaard met meer klachten. Wel lijkt het zo, dat de mensen die ondanks de arthrose in beweging bleven er over het algemeen beter aan toe zijn.

Rust roest. Een tuinpoortje dat een jaar lang niet is gebruikt, gaat waarschijnlijk niet meer open en dicht: de scharnieren zijn verroest en willen niet meer bewegen. Onze gewrichten reageren eigenlijk het zelfde op teveel rust. Veel bewegen is heel goed voor onze gewrichten. En dan liever fietsen dan hardlopen: dat kan een te zware belasting zijn bij artrose.

Wat merken we ervan in het dagelijks leven

• Startpijn en startstijfheid van het aangedane gewricht. Of van de aangedane gewrichten. Na een tijdje zitten zijn de eerste stappen pijnlijk en moeizaam als de slijtage in knieen of heupen zit. Wringen van een keukendoekje is moeilijk bij arthrose van polsen en vingers.
• Na langdurig bewegen komt de pijn weer terug.
• ’s Morgens na het opstaan zijn de aangedane gewrichten pijnlijk en stijf. Het duurt een half uurtje (als het mee zit) voor we weer op gang zijn.
• Als het ernstiger is, dan is er ook pijn in rust.
• Tenslotte is de pijn in rust zo hevig dat we er niet meer van kunnen slapen.
• De beweeglijkheid van de aangedane gewrichten neemt af, de spieren en pezen er omheen verkorten doordat ze niet meer normaal gebruikt worden. Het gewricht krijgt een andere stand. De mobiliteit is dan ernstig afgenomen.

Waar zit de pijn

Bij heuparthrose is er vaak pijn in de lies. Vaak ook in de voor- en zijkant van de heup. Soms zit de heup-pijn in de knie, bil of rug. Kenmerkend is dan de afgenomen bewegingsmogelijkheid van de heup. In de meeste andere gewrichten zit de pijn op de plaats van het gewricht. Bij pijn in de knie is het dus van belang om ook de heup te onderzoeken.

Eindsituatie onbehandelde arthrose

Uiteindelijk is al het kraakbeen verdwenen. Er zijn osteofyten aan de randen van de gewrichten die de bewegingen beperken. De stand van het gewricht is afwijkend. Doordat er geen kraakbeen meer is om het bot te beschermen beweegt het nu met bot-op-bot. Dat zorgt voor veranderingen in het bot, dat afvlakt en hard wordt. Dat heet eburnatie. Er is dan een ernstige standsafwijking, een ernstige bewegingsbeperking en een enorm functieverlies. Lopen, veters strikken kan moeilijk worden bij heup- en knieproblemen. En vaak, maar niet altijd dankzij goede pijnstillers, ook stevige pijn. Als het gewricht wordt gebruikt, dan hoor je niet het zachte gekraak (crepitaties) van een gewricht met wat arthrose, maar enorme harde kraken, alsof het bot niet beweegt maar van de ene in de andere stand verschuift, als een slecht tandwiel.

Dit zie ik nog wel eens in knie, heup of schouder. Waarom is er dan niet geopereerd? Een vervangende schouder zien we nog niet vaak, knie en heup kunnen vervangen worden. Dat zijn routine-operaties, maar ook die zijn zwaar, belastend voor de patiënt. Niet iedereen heeft de conditie waarbij dat kan, en niet iedereen wil geopereerd worden.

Een van mijn patiënten had enorme arthrose in een heup. De stand van het been was heel afwijkend, hij liep met een rollator. Tijdens het lopen hoorde je stevige knakken. Er zat weinig beweging meer in het gewricht. Hij was bijna 100 en haarscherp van geest en geheugen. Zijn conditie was maar heel matig, hij mankeerde verder van alles. Een heupoperatie was veel te riskant, hij zou lichamelijk en geestelijk teveel risico lopen. Hij heeft, samen met de huisarts, besloten de zaak maar zo te laten en zich te richten op goede pijnstillers. Elke dag zat hij twee maal 5 minuten op de hometrainer en hij deed zijn oefeningen elke dag.

Arthrose gaat nooit meer over

Dat klopt, de schade in het gewricht is onherstelbaar. Maar de klachten worden lang niet altijd steeds erger, de functie van het gewricht gaat niet in een rechte lijn minder worden.

Mw S vermoedde dat ze arthrose had in haar rechter knie. Ze had er weinig last van, maar hardlopen ging niet meer. Op een feestje had ze veel gedanst, op hoge hakken natuurlijk. De volgende ochtend was de knie dik, een beetje warm en erg pijnlijk. Het was alsof er een band rond de knie zat. Ook in de knieholte deed het pijn, vooral als ze de knie recht probeerde te maken. Hurken ging niet. Ze droeg goede schoenen, zat op de hometrainer en deed een serie oefeningen die ze van de fysiotherapeut gekregen had. Het duurde een paar weken, maar langzaam nam de pijn af en de beweeglijkheid toe. De pijn verdween volkomen, alles was weer zoals voorheen. Waarschijnlijk was er een flintertje kraakbeen afgebroken en in het gewricht terechtgekomen. Het kapsel heeft dit weer opgenomen en verwijderd. Het gewricht is niet slechter geworden van deze danspartij.

Heel vaak geeft een arthrotisch gewricht in periodes pijn, om dan lange tijd weer tamelijk pijnvrij gebruikt te worden.

Het beloop is bij iedereen verschillend. Je kan niet zeggen: 10 jaar na het starten van arthrose ben je aan een nieuwe knie toe. Sommigen hebben er nooit een nodig, anderen al heel snel.

Opmerking tussendoor: als een gewricht dik is en er vocht in zit, dan is het kraakbeen wat kwetsbaarder. Dat is niet het moment om te gaan hardlopen!

Het gewricht kraakt

Er zijn drie soorten kraken:

1. Het zachte kraken dat bijvoorbeeld knieën vaak doen. Je loopt de trap af en het knarst zachtjes. Dit betekent niets, doet ook meestal geen pijn. Het is een akelig geluid, maar niets meer en minder dan dat. We noemen dat crepitaties.
2. De harde knak die bijvoorbeeld optreedt als je langer hebt gestaan en dan door de knieën buigt. Deze knak doet geen pijn en is maar een keer op te wekken. Als je daarna weer door de knieën gaat hoor je hem vaak al niet meer. Niets van aantrekken, volkomen normaal.
3. De harde kraken, elke keer als je een knie, heup of schouder beweegt. Niet een keer een krak, maar verschillende keren als het gewricht rustig beweegt. Er is dan ook een behoorlijke bewegingsbeperking en deze kraken zijn niet altijd pijnvrij. Het is alsof tandraderen langs elkaar schuiven in plaats van om elkaar heen lopen. Dit vindt plaats bij ernstige arthrose met bot-op-bot contact. Dit geluid is heel anders dan het zachte crepiteren bij het van de trap af lopen. Iemand die hier in heup of knie last van heeft loopt geen trap meer, dat kan niet meer. Die loopt met een rollator. Als dit in de schouder it, dan heeft die schouder ook weer ernstige functiebeperkingen.

Behandelingen, conservatief en operatief

In eerste instantie wordt er conservatief, dus zonder operatie, behandeld. Vroeger werd er sneller geopereerd, mede omdat je dan snel van de problemen af was. Tegenwoordig wordt er terughoudender met operaties omgegaan. Een operatie heeft tenslotte altijd kansen op complicaties. Ook worden de methodes om zonder operatie te behandelen steeds beter. En een nieuwe heup of knie inzetten is een zware operatie met een lange herstelperiode! Overleg met uw huisarts of met uw specialist wat in uw geval verstandig is. En probeer eerst alle andere mogelijkheden.

“Ik heb al 2 maanden geleden een nieuwe knie gekregen en kan nog steeds niet zonder stokken wandelen. Wat is er verkeerd gegaan?” AL 2 maanden? PAS 2 maanden. Het herstel duurt vaak veel langer! Lees hiervoor verder op de pagina over wat er gebeurt na een knie-operatie, en dan vooral de reacties erop.

Conservatief, dus onder operatie

Er zijn verschillende mogelijkheden om arthrose te behandelen onder operatie. Afhankelijk van uw omstandigheden kunt u samen met de huisarts kiezen uit een keur van mogelijkheden.

• Probeer wat af te vallen als het een gewichtsdragend gewricht betreft. Elke kilo minder zorgt voor meer ontlasting van het gewricht.
• Probeer de activiteiten aan te passen. Hardlopen met arthrose in een knie is misschien niet handig. Is er een mogelijkheid op het werk om wat meer te gaan zitten?
• Een hulpmiddel als een wandelstok kan een oplossing zijn.
• Pijnstillers. Ze dempen de pijn waardoor u beter slaapt of waardoor u de dingen kunt blijven doen die voor u belangrijk zijn.
• Injecties in het gewricht, bijvoorbeeld met een corticosteroïde (Prednison).
• Voedingssupplementen zoals glucosaminesulfaat, eventueel samen met chondroïtinesulfaat. Bij de een helpen e, bij de ander niet. Als u in 3 maanden tijd geen verbetering bemerkt dan kan u stoppen met deze supplementen.
• Fysiotherapie. De fysiotherapeut kan u leren hoe u met het gewricht of met de gewrichten om kan gaan. Dat is maatwerk, maak gewoon een afspraak bij een goede therapeut bij u in de buurt.

Wat kan de fysiotherapeut betekenen bij arthrose van heup of knie?